GÖNEN ÇAYI DELTASI
| Bulunduğu İl | Balıkesir |
| Kapladığı Alan (ha) | 9770 |
| Sağladığı Kriterler | 2, 4 |
| Sulak Alan Tipi | Denizel/Kıyısal |
| Ortalama Yükseklik (m) | 963 |
| Yönetim Planı (var/yok) | Var |
| Altyapı/Tesis | Yok |
GENEL BİLGİLER
Alan Tanımı
Gönen Çayı Deltası, Marmara Bölgesi’nin Güney Marmara Bölgesi içinde Balıkesir İli’ne bağlı Gönen İlçesi ve Bandırma İlçesi sınırları içerisinde bulunmaktadır. Deniz seviyesinden yüksekliği 33 metre ve toplam alanı 9770 ha’dır. Kaz dağlarından doğan Gönen Çayı şehrin içinden geçerek Marmara Denizi’ne dökülür. İlçe topraklarının merkezi ve kuzey doğu bölümü ovalarla, batı ve güney doğu bölümü de tepelik ve dalgalı alanlarla kaplıdır. Orta bölümünde çalışma alanı olan Gönen Çayı Deltası yer almaktadır. Gönen çayı ve kolları 55 km’dir. Gönen Çayı, Güney Marmara Bölümü’nün Susurluk Çay’ından sonra ikinci büyük akarsuyudur. Gönen Çayı’nın Marmara Denizi ile kavuştuğu bölümde klasik bir sulak alan ve delta ekosistemi özelliği gösteren Gönen Çayı Deltası, bünyesinde lagünler, tuzcul bataklıklar, sucul çayırlar, sazlıklar, kumullar, makilikler, çeltik ve kuru tarım alanlarını barındırmaktadır.
Gönen Çayı Deltası 10.06.2016 tarihinde Ulusal Öneme Haiz Sulak Alan olarak tescil edilmiştir.
Yönetim Yapısı/Mülkiyet Durumu
Alanın korunmasından sorumlu kurum Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğünün taşra teşkilatı olan Orman ve Su İşleri 2. Bölge Müdürlüğü ve Balıkesir Şube Müdürlüğü’dür. Balıkesir Valiliği başkanlığında sulak alanla ilgili diğer kurumların temsilcilerinin de katılımından oluşan Mahalli Sulak Alan Komisyonu vasıtasıyla alanın korunması ve akılcı kullanımı sağlanmaktadır.
Gönen Çayı Deltası sulak alanı 9770 ha’dır. Bu toplam alanın %13,2’sini hazine, %32,2’sini orman ve %54,4’ünü şahıs arazileri oluşturmaktadır.
Hidrojeolojik ve Meteorolojik Özellikler / Su Kalitesi
Kazdağları’nın kuzey eteklerinden doğan Gönen Çayı, Kalkım ve Pazarköy çevresindeki küçük dereleri bünyesine aldıktan sonra büyür ve güneybatı – kuzeydoğu doğrultusunda dar boğazlardan geçerek Gönen Ovası’na oradan da Ayvalıdere boğazından geçererek Tahirovasına ulaşır ve Misakça’nın batısından Marmara Denizi’ne dökülür, Tahirovasının büyük bir kısmı Gönen, Turplu ve Şaplı derelerinin getirdikleri malzeme ile oluşmuştur. Gönen Çayı, Gönen Havzası’nın ana akarsuyudur. Havza, Gönen Çayı ile birlikte çok sayıda akarsuyu barındırır. Çakıroba Çayı, Keçidere, Değirmendere, Ekşidere, Handeresi, Obaköy Deresi, Keçeler Deresi ve Keten Deresi, Gönen Çayı’nın yan kollarını oluşturur. Gönen Tahirova da DSİ’nin açmış olduğu 10 adet kuyu bulunmaktadır.
Çalışma alanı ve çevresinde 3 farklı litolojik birim tanımlanmıştır. Bunlar, alüvyon, Bayramiç formasyonu ve Şapçı volkanitidir. Alüvyon ve Bayramiç formasyonu tortul kökenli kayaçlar olduklarından birincil gözenekliliğe sahip kayaçlardır. Ancak volkanik kökenli olan Şapcı volkanitinde ikincil gözenekliliğe bağlı bir hidrolik iletkenlik gelişebilir.
Gönen Çayı Deltası nemli, yarı nemli kışları ılıman ve yazları sıcak iklim tiplemesine girmektedir. Alan yaz aylarında 23,0 ºC ortalama sıcaklığa sahip iken kış aylarında ise ortalama sıcaklık 6,0 ºC’dır ve Alan
için kurak dönem Nisan, Mayıs, Haziran, Temmuz, Ağustos ve Eylül aylarını kapsayan 6 aylık dönem, yağışlı dönem ise Ekim, Kasım, Aralık, Ocak, Şubat ve Mart aylarını içeren 6 aylık dönem olarak değerlendirilebilir.
Gönen Çayı Deltası su kalitesi, 2012 yılında yapılan analiz sonuçlarına göre; Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Kıta İçi Yerüstü Su Kaynaklarının Sınıflarına Göre Kalite Kriterleri açısından 4. Sınıf ve hipertrofik sular kapsamında değerlendirilebilmektedir. Kalite bakımından iyileştirme sağlanabilmesi için, Gönen Çayı üzerindeki kirletici kaynaklarının ivedilikle yok edilmesi ve Çayın doğal yöntemler kullanılarak ıslah edilmesi gerekmektedir.
Fauna
Gönen Çayı Deltası’nda önceki yıllarda yapılan araştırmalar neticesinde yaygın olarak görülen bentik türler Chironomidae, Tubificidae, Naididae, Gammaridae gibi familyalarda dağılım göstermektedir.
Deltadaki sular genel olarak besleyicilik açısından değerlendirildiğinde; verimli suları oluşturduğu söylenebilir. Ancak kirlilik baskısı çok yüksek olup bu durum Marmara’dan deltaya giren balık türlerini kötü etkilenmektedir.
2012 yılında Gönen Çayı Deltası Biyolojik Çeşitlilik Araştırma Projesi kapsamında yapılan arazi çalışmaları ışığında yapılan değerlendirmeler neticesinde; balık türleri açısından tatlı su ağızlarına Marmara’dan girip çıkan türlerle birlikte 8 familyaya ait 14 tür balık tespit edilmiş olduğu bildirilmektedir). Tespit edilen türlerden ikisi egzotik tür olup deltaya sonradan dahil olmuştur. Söz konusu olan iki tür de deltada baskın hale gelmişlerdir. Bu türler Gambusia affinis ve Carassius carassius’tur. Her iki balık türü de yerli balıklarımız için risk oluşturmaktadır. Bu balıkların deltaya girişinin balıklandırma çalışmalarıyla olduğu tahmin edilmektedir.
Gönen Çayı’nın aşağı kesimi olan deltada yapılan araştırmalarda sınırlı sayıda balık türü tespit edilmiş olup, bahsi geçen bu balıklar da kirlenme ve düşük oksijen seviyelerine dayanıklı türlerdir.
Gönen Çayı Deltası balıkçılarıyla yapılan kişisel görüşmelerde Gönen Çayı’nın kirletilmesi nedeniyle bazı balık türlerinin (Levrek, Dere Pisisi, Yılan balığı, Gördek Balığı) tamamen yok olmak üzere olduğu bildirilmiştir.
Gönen Çayı Deltası ve çevresinin, içindeki genel omurgalı fauna yapısı dikkate alındığında, oldukça zengin bir tür topluluğuna sahip olduğu görülmektedir. Yapılan çalışmalar sonucu alan içerisinde 5 familyaya ait 8 iki yaşamlı, 10 familyaya ait 14 sürüngen, 42 familyaya ait 164 kuş, 17 familyaya ait 40 memeli türünün yayılış gösterdiği belirlenmiştir.
Alan küçük karabatak, tepeli pelikan ve ördek türleri gibi nesli tehdit altında olan su kuşlarının yoğun popülasyonlarını barındırması nedeniyle Ramsar Alanı olma kriterini taşıma potansiyeline sahiptir.
Sonuç olarak; Gönen Çayı Deltası ve çevresinde toplam olarak (Balıklar hariç) 74 familyaya mensup 226 omurgalı türü belirlenmiş olup, bu sayı tüm Türkiye’deki (Balıklar hariç) omurgalı tür sayısı (yaklaşık 750 tür) ile karşılaştırıldığında, Türkiye’deki omurgalı türlerinin yaklaşık 1/3‘ünü Gönen Çayı Deltası ve çevresinde bulmak mümkündür denilebilir.
Flora
Balıkesir İli her ne kadar genel olarak Marmara Bölgesi’nin içerisinde yer alsa da ilin genel coğrafik yapısı incelendiğinde; Marmara Bölgesi ile Ege Bölgesi’nin kesişim noktasında kabul edilebilecek bir konumda olduğu ortaya çıkmaktadır. İlin bünyesinde farklı vejetasyon ve topografik özelliklere sahip olan çeşitli bölgeler, Balıkesir ilinin gerek floristik, gerekse faunistik yapısını ciddi ölçüde zenginleştirmektedir.
Gönen Çayı Deltası Sulak Alanı ve yakın çevresinde 200 bitki taksonu tespit edilmiştir. Bunlardan Deliçay (Stachys cretica L. subsp. smyrnaea Rech. fil.) isimli 1 tür ülkemize endemiktir. Ayrıca Gönen Çayı Deltası’nda Dolma Kengeri (Onopordum illyricum L.) isimli bitki taksonu endemik olmamasına rağmen, ülkemizde nadir bulunan bir bitki türüdür. IUCN’e göre endemik ve nadir türlerle birlikte diğer tüm bitki taksonlarının tamamı asgari endişe düzeyinde (LC) yer almaktadır. Alandaki bitki türlerinden Bern Sözleşmesinde mutlak korunması gereken türler listesinde yer alan bir takson olmamakla beraber, alanda yaşadığı bilinen Euphorbiaceae ve Orchidaceae familyalarına ait taksonların CITES Sözleşmesi’nin Ek-II listesi kapsamında olduğu bilinmektedir.
Karasal ve Sucul olmak üzere iki temel ekosistem üzerinde şekillenen alan genelinde; denizel alanlar, kıyı kumulları, durgun ve akarsu yüzeyleri, lagünler, tuzcul bataklıklar ve tuzcul bozkırlar, sucul çayırlar, sazlıklar, makilikler, tarım alanları ve ruderal alanlar yayılış göstermektedir.
Alandaki Aktiviteler
Tarım ve hayvancılık sektörü Gönen İlçesinin en önemli gelir kaynağıdır. İlçede kurulu sanayinin büyük bir bölümü de tarıma dayalıdır. Dericilik sektörü ve kaplıca turizmi başta olmak üzere turizm faaliyetleri ilçe ekonomisi için önem arz etmektedir. Gönen dünyaca ünlü kaplıcalarıyla yerli ve yabancı turistlere hizmet veren önemli bir tatil beldesidir. İlçe merkezine 27 km mesafede bulunan, Gönen’e bağlı Denizkent yazlık tatil beldesi, sulak alan sınırları içerisinde yer kalmaktadır ve bronşit, astım rahatsızlıklarına iyi gelmektedir. Gönen Çayı Deltasında yayılım gösteren sulu tarım alanlarının büyük çoğunluğunda çeltik üretimi yapılmaktadır. Sulak alan sınırları içerisinde, hayvancılık-tavukhane ve besihaneler mevcuttur. Alanda en geniş tarım arazileri, TİGEM Tahirova İşletmesine aittir. Misakça Köyünde balıkçılık bir başka geçim kaynağıdır.
Başlıca Tehditler
Alanı tehdit eden faktörlerin başında su rejimine müdahale (Taşkın önleme, tahliye ve/veya sulama amacıyla açılmış kanallar, su kaynaklarının plansız ve bilinçsiz kullanımı, içme ve kullanım (tarım, evsel, endüstriyel) amaçlı yoğun olarak su çekilmesi, planlı bir sulama sisteminin oluşturulmaması, geleneksel ve adi sulama yöntemlerinin kullanılmaya devam edilmesi) ve bu nedenle sulak alan boyutlarının hızla azalması, tarım (Sulak alanın (ıslak çayırlıkların) tarımsal amaçlı işgale uğraması, bilinçsiz kullanım sonucu tarımsal kökenli zirai ilaç ve gübre v.b. kirletici faktörler), hayvancılık (Otlatma sırasında ve özellikle hayvancılık tesislerinden kaynaklanan sıvı atıklar ve gübrelerin sulak alana ve/veya sulak alanı besleyen su kaynaklarına ulaşması), üst havzadan bulunan Gönen Organize Sanayi, diğer sanayi tesisleri ve yerleşim yerlerinin atık su arıtma tesislerinin yetersiz olması ve/veya tam kapasite ile kullanılmamasından kaynaklı atık sular, Belediyelerin katı atık tesislerinin bulunmaması ve/veya aktif çalışmaması, köylerin fosseptik ve katı atık sistemlerinin yetersiz olması, yoğun kirlilik ve ötrofikasyon-göl ve sazlık alanlarda insan faaliyetleri-ziyaretçi baskısı-kumul alanlarda araç ve günübirlik turizm- sonucu üreme ve barınma ortamlarının ortadan kalkması sonucu flora fauna türlerinin azalması/yok olması, kaçak ve bilinçsiz avcılık gelmektedir.