2 ŞUBAT DÜNYA SULAK ALANLAR GÜNÜ
Her yılın Şubat ayının 2. günü Dünya Sulak Alanlar Günü olarak ülkemiz dahil olmak üzere Ramsar Sözleşmesine üye 170 ülke tarafından çeşitli etkinliklerle kutlanmaktadır. Bu önemli gün nedeni ile doğa koruma konusunda çalışan odak noktaları günün ehemmiyetine dikkat çekmek maksatlı haberler yapmaktadır. Burada bu haberlere yıllardır mesnet olan bazı bilgiler ile ilgili bilgilendirme yapma gereğini duydum.
Genelde “Ülkemizde son 50 yılda 1.300.000 ha Sulak alanın kurutulduğu iddia edilir. ” Peki ne kadardır 1.300.000 ha? 1 Marmara Denizi’ne veya 3 Van Gölü’ne eş değerdir. Son 50 yılımız derken 1960 yılından itibaren düşünmek gerekir. Ne kadar gerçekçidir bu rakam? Konu ile ilgili yapılmış doğrudan bir bilimsel araştırma yoktur. Sadece bir takım kıyaslamalarla görsel olarak kanıya varılmaktadır. Ama bu da ne kadar gerçekçidir?
Gelelim bilinen gerçeklere;
Dünyamızda kurutma çalışmaları tarımsal alan kazanmak amacı ile 2000 yıl önce doğu Avrupa’da yaşanmıştır. Amerika Birleşik Devletlerinde ise kurutma çalışmaları, Avrupalı göçmenlerin kıtaya ayak basmasına rastlayan 1600lü yıllara dayanmaktadır. Sonuç olarak artan nüfus için yeni alanlar açmak, temel gıda ihtiyaçlarının karşılanmasını sağlamak için tarım alanlarının oluşturulması ve sanayi gelişimi gibi nedenlerle sulak alanlar tahrip edilmeye başlanmıştır. Günümüzde ise benzer sebeplerle birçok yerde kurutma çalışmaları devam etmektedir. Örneğin, Amerika Birleşik Devletleri’nde 1600lü yıllardan beri 40 milyon hektar sulak alanın kuruduğu bilinmektedir (http://water.usgs.gov/nwsum/WSP2425/history.html). Daha büyük tarihi geçmişi olan Avrupa’daki sulak alanların kurutulmaya başladığı ilk tarih olarak ise günümüzden 2000 yıl önceye kadar dayanmaktadır. O dönemlerde Romalılar tarım alanı açmak amacı ile sulak alanlarda drenaj çalışmalarını yürütmüştür. Günümüzde ise tüm Avrupa’da son 100 yılda sulak alanlarının %90’ının kuruduğu tespit edilmiştir.
Rusya’ya baktığımızda ise sulak alanların 3,8 milyon hektarının ormancılık ve silvikültür çalışmaları nedeni ile kurutulduğu anlaşılmaktadır. Malezya’da ise tatlı su bataklıklarının %90’ını çeltik tarımı yapmak için yok etmiştir.
Ülkemizdeki Kurutma Çalışmaları
Ülkemizde ise kurutma çalışmaları Osmanlı dönemine kadar dayanmaktadır. Özellikle 1900-1950 yılları arasında sıtma hastalığı ile mücadele kapsamında bazı sulak alanlarımızda kurutma çalışmalarının yapıldığı belirtilmektedir. 1950 yılı sonrasında ise tarım alanı kazanmak maksadıyla 5516 sayılı Bataklıkların Kurutulması Kanunu çerçevesinde DSİ Genel Müdürlüğü tarafından 2644 sayılı Tapu Kanunu 15. Maddesi çerçevesinde sağlığı tehdit eden bataklıklarda arazi sahipleri tarafından kurutma çalışmaları yürütülmüştür. Bu çerçevede bazı sulak alanlar ciddi ölçüde zarar görürken bazıları ise tamamen kurutulmuştur. Bunlara en iyi örnek olarak Hatay’daki Amik Gölü ve Çanakkale’deki Acıece Gölü verilebilir. Zarar gören sulak alanlara bakıldığında ise Kahramanmaraş’taki Gavur Gölü güzel bir örnek olarak göze çarpmaktadır. Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü’nün kayıtlarına göre 5516 sayılı Bataklıkların Kurutulması Kanunu çerçevesinde 1990lı yıllara kadar 188.000 hektar sulak alan kurutulmuştur. Halk eli ile yapılan kayıtsız kurutmalar da eklenecek olursa yaklaşık 200.000 hektar sulak alan kurutulmuştur.
Ülkemizin 1994 yılında Ramsar sözleşmesine imza atmasıyla birlikte ülkemizde bil fiil sulak alanların korunmasına yönelik çalışmalara başlanmıştır. Dünyanın bir çok ülkesinde Sulak Alanlar kurtulmaya devam ederken, Ülkemizde sulak alanların kurutulması ve doldurulması kanun ve yönetmeliklerle yasaklanmıştır.
Geçmişte kurutma çalışması yapılan alanlar arasında bulunan Avlan Gölü yapılan çalışmalarla yeniden sulak alan kimliğine kavuşmuştur. Avlan gölü 48 Ulusal Öneme Sahip Sulak Alanımızdan biri olup, 2018 de yapılan Yönetim Planı ile de planlı bir şekilde korunmaktadır. Samsam gölünün kurutulması ile yine önemli sulak alanlarımızdan biri olan Kozanlı gölü oluşturulmuştur. Yine Konya’da Yunak Akgöl, Ereğli sazlıkları yeniden kazanılmıştır.
Sulak alanlar insan ve yaban hayatının devamlılığı için çok önemli habitatlardır. Sulak alanlar sahip oldukları işlev ve değerlerle bunu sağlarlar. Bu nedenle sulak alanların bulundukları havzalarda tarımsal, içme suyu maksatlı su talepleri olmaktadır. 1994 yılından bu yana tescil ettiğimiz 14 ü Ramsar, 48i Ulusal Öneme Sahip, 9u mahalli öneme sahip olmak üzere 908.909 hektar sulak alanımız çevresindeki talepleri Ramsar Sözleşmesinin akılcı kullanım ilkeleri doğrultusunda koruma kullanım dengesini de gözeterek koruyoruz.
Sulak Alan Yoksa Hayat da Yok!
