Sulak Alan Nedir?

Ramsar Sözleşmesi, Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği ve Çevre Kanunu kapsamında “Doğal veya yapay, devamlı veya geçici, suları durgun veya akıntılı, tatlı, acı veya tuzlu, denizlerin gelgit hareketlerinin çekilme devresinde altı metreyi geçmeyen derinlikleri kapsayan, başta su kuşları olmak üzere canlıların yaşama ortamı olarak önem taşıyan bütün sular, bataklık, sazlık ve turbiyeler ile bu alanların kıyı kenar çizgisinden itibaren kara tarafına doğru ekolojik açıdan sulak alan kalan yerler” sulak alan olarak tanımlanmaktadır.

Ülkemiz 1994 yılında taraf olduğu Ramsar Sözleşmesi kapsamında sahip olduğu sulak alanları korumayı ve akılcı kullanmayı taahhüt etmiştir. Ülkemizde 14 Ramsar Alanı (184.487 ha) , 56 Ulusal Öneme Sahip Sulak Alan (800.588 ha), 12 Mahalli Öneme Sahip Sulak Alan (13.719 ha) olmak üzere toplam 998.794 ha büyüklüğünde tescilli sulak alan bulunmaktadır (son güncelleme: 06.12..2019). Ülkemizdeki sulak alanların tespit edilmesi, planlanması ve korunması Tarım ve Orman Bakanlığı, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Hassas Alanlar Dairesi Başkanlığı altında bulunan Sulak Alanlar Şube Müdürlüğü tarafından yapılmaktadır.

Sulak Alanlar Neden Önemli?

Sulak alanlar, yeryüzünün en zengin ve en üretken ekosistemlerini oluşturmaktadır. Bu alanlar yöre insanlarına ve ülkenin geneline geniş yelpazede hizmet veren oldukça karmaşık doğal sistemlerdir ve yeryüzündeki başka hiçbir ekosistemle karşılaştırılmayacak ölçüde işlev ve değerlere sahiptir. Detaylı bilgi için…

ULUSAL SULAK ALAN ENVANTERİ

Ulusal Sulak Alan Envanter Yönetim Bilgi Sistemi Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğünce hayata geçirildi. Sistem kapsamında kaydı yapılan sulak alanları https://saybis.tarimorman.gov.tr adresinden erişebilirsiniz. Sisteme veri girişi merkez ve taşra teşkilatından yetkili 150 kişilik bir ekiple gerçekleştirilmektedir. Sistemle birlikte ülkedeki bütün sulak alanların belirlenmesi ve bilgilerinin kaydedilmesi hedeflenmektedir. Sistem kapsamında ilave bilgi sağlayabilecekler lütfen c.serhan@gmail.com adresinden Serhan ÇAĞIRANKAYA ile iletişime geçebilirler.

2 ŞUBAT DÜNYA SULAK ALANLAR GÜNÜ

Her yılın Şubat ayının 2. günü Dünya Sulak Alanlar Günü olarak ülkemiz dahil olmak üzere Ramsar Sözleşmesine üye 170 ülke tarafından çeşitli etkinliklerle kutlanmaktadır. Devamı…

Sulak Alanlar & Sazlıklar

Sulak alanların yeryüzünde su temininden suyu filtre edebilmelerine kadar çok önemli fonksiyonları vardır. Sulak alanların en önemli öğelerinden biri olan sazlıklar ise başta kuşlar olmak üzere canlılara önemli bir beslenme ve üreme alanı sağlarken suyu filtre edebilme tortuları tutma özellikleri ile de insanlar için sağlıklı yaşam ortamları sunarlar. Tarihten beri insanoğlu için önemli bir ham madde olarak da kullanılan sazlıklar, çatı malzemesi, sepet, hasır örgü yapımında da yıllarca insanlar tarafından kullanılmıştır. Ney, sipsi gibi bir çok müzik aleti de sazdan elde edilmektedir.

Genel Bilgi

Alan Tanımı

İdari olarak Konya ve Afyonkarahisar illeri sınırları içerisinde yer almaktadır. Akarçay Kapalı Havzası’nda yer alan birbirine bağlı iki göldür. Eber Gölü, maksimum 16.800 km² alana sahip, en derin yeri 6 m. olan bir tatlı su gölüdür. Göle batıdan giriş yapan Akarçay tarafından beslenir. Gölün büyük bir bölümü yüksekliği  5 – 6 metreye varan sazlarla kaplıdır. Göl suyu Taşköprü Çayı (ya da Eber kanalı) yoluyla çıkar ve 4 km. güneydoğudaki Akşehir Gölü’ne ulaşır. Akşehir Gölü, rakım olarak Eber’den bir metre daha aşağıdadır. Dolu haliyle yaklaşık 35.300 km² büyüklüğündeki Akşehir Gölü, en derin yeri 7 m. olan düz zeminli tektonik bir göldür. Eber kanalının yanı sıra, geçmişte Sultan Dağları’ndan gelen beş dere ile besleniyordu.

Bu derelerin sulama amacıyla önü kesildiğinden şimdi Akşehir çok az su almaktadır. Düşük su seviyelerinden dolayı Eber Gölü ile bağlantısı da zarar görmüş durumdadır. Gideğeni yoktur; suyu batı ve güney bölümlerinde tatlıyken, ortaya ve kuzeye doğru tuzluluk artmaktadır. Sazlıkların genişliğinin birkaç kilometreye vardığı batı ve kuzeydoğu kıyıları başta olmak üzere, gölün neredeyse tamamı sazlarla çevrelenmiştir.

İlkokul kitaplarında 353 km² alanı ile Türkiye’nin 5. büyük gölü olarak anlatılan Akşehir Gölü, şu anda gerçek boyutunun dörtte biri kadardır. Akşehir Gölü, yöre halkının ifadesi ile ‘çanak değil, tabak bir göl’. Gölü besleyen derelerin önü kesilip bahçelere çevrildiği ve göl çevresinde derin kuyular açılarak sular tarım ve meyvecilikte kullanıldığı için bu kaynakları kurumuş durumda… Onun için, kurak geçen bir mevsim göldeki suyun tamamen çekilmesi ile sonuçlanıyor.

Fauna & Flora

Bu iki göl, eskiden iki ayrı alan olarak kabul edilmesine karşı son yıllarda bundan vazgeçilmiştir. Öncelikle, birçok kuş türü birinde üreyip diğerinde beslendiğinden, göller tek bir ekolojik ünite oluşturmaktadır. İkinci neden ise, göllerin hidrolik açıdan birbirlerine bağlı olmaları, dolayısıyla bölgede giderek büyüyen sorunlara getirilecek çözümlerin her iki gölü ve çevresini kapsaması gerekliliğidir.

Biyolojik çeşitlilik ve kuş varlığı açısından son derece zengindirler. Ülkemizin uluslararası öneme sahip sulak alanları arasında yer almakta olan bu iki göl, su dengesinin bozulmasına dek kışlayan su kuşları için büyük önem taşımaktaydı.

Eber’de 1967’de 33.000, 1969’da 205.000 ve Akşehir’de 1971’de 37.721 su kuşu sayılmıştır. Her iki göl küçük karabatak ve tepeli pelikan için önemli bir üreme alanıdır. Akşehir Gölü’ndeki saz adalarında balıkçıllar karışık koloniler halinde ürerler. Bunların arasında alaca balıkçıl, erguvani balıkçıl, çeltikçi ve kaşıkçı da bulunur. Pasbaş patka ve gülen sumru sazlıkların arasında kum adacıklarında, büyük cılıbıt ise göl çevresinde kuluçkaya yatar. Kışın çok sayıda sakarcaya rastlanır. Alan, ak pelikan ve çeltikçi için göç sırasında konaklama bölgesi olarak da kullanılır. Balıkçıl kolonilerinde üreyen diğer türler arasında küçük akbalıkçıl ve gece balıkçılı da vardır.

Alandaki Aktiviteler

Güney ve batıda meyvecilik, kuzeyde ise buğday üretimi yaygındır. Göl çevresindeki elma ve kiraz bahçelerinin sayısı her geçen gün artmaktadır. Bir süre öncesine kadar yaygın olan hayvancılık, son on yıl içerisinde düşüş göstermiştir. Önemli bir gelir kaynağı olan balıkçılık, göl sularının çekilmesi ile ikinci plana düşmüştür.

Akşehir Gölü çevresinde 1988 – 89 yıllarında yapılmış ancak hiç kullanılmamış sulama kanalları bulunuyor. Eber Gölü’nden sağlanacak suyla Tuzlukçu Ovası’nın sulanması düşünülmüş, ancak sistem çalıştırılamamış. Bir dönem Akşehir gibi suyu çekilen Eber Gölü, şimdi Akşehir Gölü’nden daha iyi durumda. Ama Tuzlukçu Ovası’na su verebilecek durumda değil.

Akşehir Gölü’nün kurumasında sulama amaçlı derin kuyular açılması, kiraz ve elma gibi meyve bahçelerinin; pancar, tütün, mısır, ayçiçeği gibi ürünlerin sulanmasının birinci derecede rolü var. Bunun için Devlet Su İşleri, son 3 – 4 yıldır Akşehir ve Tuzlukçu Ovası’nda derin kuyu açılmasını yasaklamış durumda. Yeni açılan kuyulara ruhsat verilmiyor. Ancak kuyu açılması önlenemiyor da… DSİ, bunun önüne geçmek için bölgede yeni bir çalışma başlatmış. Ovadaki ruhsatlı ve ruhsatsız kuyular tespit ediliyor. Araziler belirlenip, arazinin alabileceği su ve elektrik miktarı hesaplanıyor. Çünkü parası olup derin kuyu vurduran kişi, sadece kendi arazisini sulamakla yetinmiyor, çevresindeki tüm arazilere su satmaya veya arazi kiralamaya başlıyor.

DSİ ve Medaş’ın ortak çalışmasıyla Akşehir – Eber Göllerinin kurtarılması için kuyular kontrol altına alınmaya çalışılıyor. Bölgede araziler, açılan kuyulardan çıkarılan suyla, yörede yaban sulama denilen salma sulama yöntemi ile sulanıyor. Böyle olunca da yağmurlama veya damlama yöntemi ile 3 metreküp suyla sulanacak alan için 30 metreküp su kullanılıyor. Bu da göllerin kurumasının yanı sıra yeraltı sularının azalmasına sebep oluyor.

DSİ, Göller Bölgesi’nde damlama ve fıskiyeyle sulama tekniklerini teşvik ediyor. Akşehir Ovası’nda sulamanın dönüştürülmesi için yoğun bir çaba var. Damlama sulamaya geçmek için Konya Valiliği, Akşehir Kaymakamlığı, Mevlana Kalkınma Ajansı ve Tarım Bakanlığı birimlerinin yoğun çabası gözleniyor.

Sulama problemi çözülmeden Akşehir – Eber Gölleri için çözüm üretilmesi zor. Balıkdamı, Akgöl ve Akşehir, üçü de göçmen kuşların geçiş güzergahında. 30 – 40 km arayla birbirini takip ediyorlar. Bu üç gölün şartlarının iyileştirilmesi, sadece Türkiye’nin değil dünyanın da ilgi göstereceği doğal bir zincir oluşturabilir.

Koruma ve Yönetim

Akşehir ve Eber Gölleri, 1992 yılında SİT Alanı ilan edilmiştir. Ülkemizin 1994 yılında Ramsar Sözleşmesi’ne taraf olmasıyla, sözleşme kapsamında koruma çalışmaları sürdürülmeye başlanmış ve halen Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği kapsamında koruma çalışmaları sürdürülen uluslararası öneme sahip sulak alanlarımız arasında yer almaktadır. Akşehir-Eber Gölleri Sulak Alan Yönetim Planı 2007 yılı sonunda tamamlanmıştır. Faaliyetler bu plan çerçevesinde yürütülmektedir.

Kaçak kuyular, ilkel sulama teknikleri, göletler ve gölü besleyen akarsuların üzerine inşa edilen yapıların tamamı Akşehir ve Eber Gölleri’nin kurumasının etkenleri arasındadır. Akşehir ve Eber Gölleri’nin kaderinin sadece yağmura bırakılması çözüm olmadığından göllerin geri kazanımı için bazı projeler hazırlanmıştır. Akşehir ve Eber Göllerinde bozulma, ekolojik  dengenin yeniden tesis edilmesi ve alanın uygun bir şekilde yönetilmesinin sağlanması amacıyla; ‘Akşehir – Eber Gölleri Sulak Alan Yönetim Planı’ hazırlanıp 2008 yılı başından beri uygulanmaya başlanmıştır.

Sulak Alan Yönetim Planı’nın etkin olarak uygulanması amacıyla öncelikle yörede yaşayan halkın çevre bilincinin artırılmasını hedefleniyor. Bölgenin yağış alması için de Sultan Dağları’nda önemli miktarda ağaçlandırma çalışması yapılıyor. Bu çalışmaların ilerlemesi ile bölgenin daha fazla yağmur alması amaçlanıyor.

Plan çerçevesinde, su dengesini yeniden oluşturabilmek, kirliliği mümkün olan en az seviyeye indirmek, sulak alan ekosistemi ve biyolojik çeşitliliğin korunarak geliştirilmesi ve iyileştirilmesi, göldeki su ürünleri potansiyelinin yeniden kazanılması, tarım ve hayvancılıkta sürdürülebilirliğin sağlanması ile alternatif gelir kaynaklarının geliştirilmesi amaçlanıyor.

Başlıca Tehdit ve Sorunlar

Akşehir Gölü’nün maksimum alanı 1969’da 35.300 hektarken, 1993’te 17.700 hektara düşmüştür. Aynı dönemde Eber Gölü alanı da 16.800’den 7.600 hektara düşmüştür. 1986 – 1993 yılları arasında Akşehir Gölü’nün su seviyesi 3,85 metreye kadar düşmüştür. Bu bölgede yağış miktarları ve dolayısıyla su seviyeleri aşırı dalgalanmalar göstermektedir.

Bugün, içme ve sulama suyu amaçlı olarak, göllere akan kaynaklarda büyük miktarlarda su alınmakta ya da yer altından pompajla çıkarılmaktadır. Devlet Su İşleri bölgede küçük çaplı sulama projelerinin yanı sıra barajlar yaparak gölleri besleyen akarsuların azalmasına sebep olmuştur. Özellikle yer altı sularının açılan kuyularla çekilmesi sonucu her iki göldeki su azalmış, hatta 2008 yılında Akşehir Gölü tamamen kurumuştur. 2009 yılında yağışların artması sonucu göl alanı 30 km²’ye, 2010 yılında 80 km²’ye çıkmıştır. Su seviyesi ise 1,5 – 2 metreye ulaşmıştır.

Akarçay, Afyonkarahisar kanalizasyonu, Afyonkarahisar’daki şeker, bira ve süt fabrikalarıyla, Et ve Balık Kurumu’na ait bir kombinanın, 1981’de Bolvadin’de açılan alkaloit fabrikasının, Afyon ve Bolvadin çevresindeki çok sayıda küçük sanayi tesisinin atıklarını sulak alana taşımaktadır. Atık sular büyük ölçüde arıtılmamakta ya da arıtmada yetersiz kalınmaktadır. Boyutları çeşitli araştırmalarla ortaya konan kirlilik, kabul edilebilir değerlerin çok üzerindedir.

Özellikle Eber Gölü’nde, yoğun bir ötrofikasyona yol açmıştır. Akşehir Gölü, Taşköprü Çayı’yla gelen kirlilikten de etkilenmektedir. Göle, Akşehir kentinin ve gölün yakınlarındaki birkaç konserve meyve fabrikasının çok az arıtılan atıkları karışmaktadır. Her iki göl, tarımdan dönen sularla da kirlenmektedir.

Su seviyesindeki düşüş ve ağır kirlilik yükünün, göldeki balıkçılık üzerindeki etkisi yıkıcı olmuştur. Eskiden 20 köy balıkçılıkla geçinirken, göllerde 650 tekne çalışıyordu. 1975-1990 yılları arasında Akşehir Gölü’nde tutulan yıllık balık miktarı 480 tona, Eber Gölü’nde 125 tona ulaşmıştı. Ne var ki, balıkçılık 1990’dan sonra tamamen çökmüş durumdadır.

Sazcılık da yakın zamana kadar bölge insanı için önemli bir geçim kaynağıyken günümüzde önemini yitirmiştir. 20 yıl önce Eber Gölü’nden 20.000 tona varan miktarlarda saz çıkarılıyor, Çay ilçesindeki SEKA kağıt fabrikasına satılıyordu. Kesilen saz miktarı, 1993 yılında 8.000 tona indi, günümüzde yok denecek seviyeye geriledi.

Su seviyesindeki büyük değişiklerin ve kirlilikteki artışın kuşlar üzerindeki etkileri ancak tahmin düzeyinde bilinmektedir. Bununla birlikte kötü durumu ortaya koyan bazı veriler de vardır: 1969 kışında 200.000’in üzerinde su kuşu sayılırken, son yıllara ait kış sayımlarındaki toplam kuş sayısı birkaç bini geçememiştir.

Alan Görselleri